Αρχική σελίδα ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Θερμοπληξία - ένας σοβαρός κίνδυνος του καλοκαιριού

Θερμοπληξία - ένας σοβαρός κίνδυνος του καλοκαιριού

Η έκθεση του ανθρώπου και ιδιαίτερα ενός μικρού παιδιού σε υψηλές θερμοκρασίες για πολλή ώρα ενέχει τον κίνδυνο θερμοπληξίας. Διαβάστε πώς προκαλείται, ποιά παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο, ποιά συμπτώματα παρατηρούνται, πώς θα την αντιμετωπίσετε και φυσικά πώς θα την προλάβετε.

 

Βλάβες από θερμότητα προκαλούνται από αδυναμία του οργανισμού να διατηρήσει τη θερμοκρασία του εντός των φυσιολογικών ορίων, διότι εκτίθεται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε υψηλή θερμοκρασία ή παράγει υψηλή θερμοκρασία ή δεν είναι σε θέση να την αποβάλλει.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις διαφορές ανάμεσα στον πυρετό και τη θερμοπληξία.

Ο πυρετός αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού, η οποία ευρίσκεται υπό συνεχή έλεγχο θερμορυθμιστικού μηχανισμού, που βρίσκεται στον εγκέφαλο (υποθάλαμος). Ο μηχανισμός αυτός δεν επιτρέπει συνήθως την άνοδο της θερμοκρασίας άνω των 41οC.

Αντίθετα, κατά τη θερμοπληξία ο μηχανισμός αποβολής θερμότητας δε λειτουργεί και ο θερμορυθμιστικός μηχανισμός είναι αδρανής. Αποτέλεσμα αυτής της διαταραχής είναι η ανεξέλεγκτη αύξηση της θερμοκρασίας. Όταν η θερμοκρασία παραμένει επί αρκετή ώρα άνω των 41οC, αρχίζει η αποδόμηση και καταστροφή των πρωτεϊνών, με αποτέλεσμα το θάνατο των κυττάρων, αρχικά των πλέον ευαίσθητων. Σε κάποια πρόδρομη φάση πριν από τη θερμοπληξία, παρατηρείται η εξάντληση από παρατεταμένη θερμότητα που χαρακτηρίζεται από διαταραχές της πνευματικής λειτουργίας και μυϊκή αδυναμία.

Η θερμοπληξία αποτελεί ιδιαίτερα επείγουσα κατάσταση που έχει θνησιμότητα περίπου 12% επί ενηλίκων.

Επιδημιολογία

Παρά το γεγονός ότι οι βλάβες από παρατεταμένη υψηλή θερμοκρασία είναι πρόβλημα των τροπικών περιοχών, στις ΗΠΑ μεταξύ των ετών1979-1996, έχασαν τη ζωή τους 381 άνθρωποι από θερμοπληξία.

Το έτος 1980, ένα έτος με πολύ υψηλές θερμοκρασίες, 1700 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Άτομα μεγαλύτερα των 50 ετών είναι πλέον ευπαθή στις επιδράσεις της υψηλής θερμοκρασίες και αυτό είναι εμφανές από το γεγονός ότι οι θάνατοι συμβαίνουν σε αυτές τις ηλικίες σε ποσοστό 60-80%, επί του συνόλου των θανάτων με αιτία την έκθεση σε θερμότητα.

Τα παιδιά συμμετέχουν σε ποσοστό 4% και τα περισσότερα από αυτά είναι μικρότερα των 4 ετών. Παιδιά μικρότερα των 2 ετών είναι περισσότερο ευπαθή λόγω υπολειτουργίας των θερμορυθμιστικών μηχανισμών, παρά ταύτα πολύ λίγα εμφανίζουν θερμοπληξία διότι έχουν τη συνεχή φροντίδα ενυδάτωσης από ενηλίκους, καθώς και την προστασία από ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες. Μεγαλύτερα παιδιά και έφηβοι είναι σε κίνδυνο διότι εμφανίζουν δραστηριότητα υπό συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και υψηλής υγρασίας.

Νέοι αθλητές ασκούνται συχνά υπό ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες, δε λαμβάνουν υπ’ όψιν τους τα σημεία κόπωσης και εξάντλησης που εμφανίζει ο οργανισμός τους, δε διακόπτουν για να ξεκουραστούν σε δροσερό περιβάλλον, καθώς και να λάβουν δροσερά υγρά. Περισσότερες από 1000 περιπτώσεις αθλητών με το σύνδρομο της εξάντλησης καταγράφονται ετησίως στις ΗΠΑ.

Αρκετά συχνά παρατηρείται το φαινόμενο σε τερματισμό μαραθωνοδρόμων (ανδρών και κυρίως γυναικών), όπου στα τελευταία μέτρα εμφανίζεται απώλεια προσανατολισμού και σωματική εξάντληση.


Μηχανισμός θερμοπληξίας

Η διατήρηση της ζωής είναι συνδεδεμένη με την σταθερή θερμοκρασία του σώματος, που διαταράσσεται πολύ δύσκολα και όχι συχνά. Συνήθως υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στην παραγωγή και την αποβολή θερμότητας.

Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος ευρίσκεται μεταξύ 10ο - 60ο C, η θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος διατηρείται στους 37οC ± 0,6. Οι μικρές μεταβολές σχετίζονται με την ώρα της ημέρας, τη φυσική δραστηριότητα, τα γεύματα και την γενικότερη κατάσταση της υγείας.

Ο ανθρώπινος οργανισμός εξοικονομεί θερμότητα με ενδογενή παραγωγή αλλά και εξωγενώς. Στην πρώτη περίπτωση, θερμότητα προσφέρει ο βασικός μεταβολισμός, η μυϊκή δραστηριότητα με τη μορφή της άσκησης ή του μυϊκού τρόμου, από την δράση ορμονών, όπως η θυροξίνη, η αυξητική ορμόνη και η τεστοστερόνη και από την δράση του αυτόνομου νευρικού συστήματος.

Η προσφερόμενη θερμοκρασία από το περιβάλλον, αποτελεί το δεύτερο σκέλος της θέρμανσης του ανθρώπινου οργανισμού.

Ο ανθρώπινος οργανισμός αποβάλλει θερμότητα με τη μεταφορά από το κέντρο του σώματος προς την περιφέρεια, μέσω των αιμοφόρων αγγείων, αλλά και απ΄ ευθείας μέσω των ιστών (μυϊκός, συνδετικός, λιπώδης, υποδόριο, δέρμα).

Από την επιφάνεια του σώματος η θερμότητα αποβάλλεται με τέσσερις μηχανισμούς:

1. Ακτινοβολία της θερμότητας που εκπροσωπεί το 60% περίπου της αποβολής και αυξάνει σε περιπτώσεις αφαίρεσης των ρούχων.
2. Εξάτμιση του ιδρώτα από το δέρμα, από όπου επιτυγχάνεται το 22-25% της αποβολής.
3. Επαφή με ψυχρότερες επιφάνειες και διάχυση της θερμότητας (3%).
4. Αντικατάσταση του θερμού αέρα που καλύπτει σε λεπτό στρώμα το θερμό δέρμα, με ψυχρότερο. Η αποβολή θερμότητας με τον τρόπο αυτό αντιστοιχεί σε 12-15%, αυξάνει όμως σε 60% όταν χρησιμοποιείται αέρας που κινείται, όπως με τη χρήση ανεμιστήρα.

Όταν αυξάνει η θερμοκρασία του περιβάλλοντος θερμαίνεται το δέρμα και η θερμότητα εισέρχεται με ακτινοβολία ή διάχυση. Στην περίπτωση αυτή η μόνη οδός αποβολής είναι η εξάτμιση με ιδρώτα. Η εξάτμιση αυτή αρχίζει να μειώνεται όταν η υγρασία του περιβάλλοντας είναι 75% και ουσιαστικά μηδενίζεται όταν τα επίπεδα της υγρασίας είναι 90-95%.

Το πρωτογενές θερμορυθμιστικό κέντρο ευρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου. Τις πληροφορίες για τη θερμοκρασία του σώματος τις λαμβάνει από το αίμα που κυκλοφορεί και «λούζει» στην κυριολεξία τον εγκέφαλο. Μικροί θερμικοί αποδέκτες και διαβιβαστές βρίσκονται εγκατεστημένοι στο δέρμα, στο νωτιαίο μυελό, στα όργανα της κοιλίας και στις μεγάλες φλέβες. Όλοι οι παραπάνω αποδέκτες συνδέονται με τον υποθάλαμο. Όταν ο υποθάλαμος λάβει σήμα ότι ανέβηκε η θερμοκρασία, δίνει εντολή για διεύρυνση των περιφερικών αγγείων. Η κυκλοφορία του αίματος στο δέρμα αυξάνει με αυτόν τον τρόπο έως και 800%, που ευνοεί την ακτινοβολία θερμότητας. Συγχρόνως δίνοντας εντολές προς τους ιδρωτοποιούς αδένες για εφίδρωση και με τον τρόπο αυτό αποβάλλεται θερμότητα με την εξάτμιση. Τέλος, ο οργανισμός, με ειδικές εντολές, μειώνει την παραγωγή ενδογενούς θερμότητας.

Η παραγωγή και η αποβολή θερμότητας, διαφέρει στα παιδιά από τους ενηλίκους, τα οποία είναι περισσότερο ευάλωτα στις ακραίες περιβαλλοντικές μεταβολές της θερμοκρασίας και της υγρασίας. Τα παιδιά παράγουν περισσότερο ενδογενή θερμότητα ανά κιλό βάρους σώματος, ιδιαίτερα κατά τη φάση της σωματικής δραστηριότητας, έχουν μεγάλη επιφάνεια σώματος σε σχέση με το βάρος τους και συνεπώς προσλαμβάνουν περισσότερη θερμότητα με ακτινοβολία από το περιβάλλον. Η εφίδρωση είναι πιο περιορισμένη και η θερμοκρασία που απαιτείται για να ιδρώσει ένα παιδί, είναι υψηλότερη. Τα παχύσαρκα παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολότερα την αυξημένη θερμοκρασία.

Πέρα από όλα αυτά, ο άνθρωπος λαμβάνει μέτρα για την αποφυγή πρόκλησης διαταραχών από υπερθέρμανση. Είναι η μετακίνηση σε δροσερότερο περιβάλλον, προσθήκη ή αφαίρεση ενδυμάτων, αλλαγή της δραστηριότητας κλπ. Στα παιδιά δεν ισχύουν αυτά, ιδιαίτερα στα μικρότερα από αυτά. Ένα παιδί μπορεί να υποστεί θερμοπληξία μέσα σε ένα σταθμευμένο αυτοκίνητο και να μην σκεφθεί να ανοίξει την πόρτα ή το παράθυρο.


Προσαρμογή

Η προσαρμογή του οργανισμού σε ένα θερμότερο περιβάλλον αποτελεί σημαντικό παράγοντα προστασίας από βλάβες. Το μέγιστο ποσό αποβολής ιδρώτα από ενήλικο που εκτίθεται σε ιδιαίτερα θερμό περιβάλλον είναι 1lit/ώρα.

Το ποσό αυτό μεταβάλλεται ανάλογα με το ύψος της θερμοκρασίας, της υγρασίας και το βαθμό της άσκησης, που μπορεί να φθάσει τα 2-3lit/ώρα.

Άτομα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον χάνουν πολύ λιγότερο αλάτι με τον ιδρώτα, σε σύγκριση με άτομα που δεν έχουν προσαρμοσθεί.
Τα παιδιά προσαρμόζονται πολύ δυσκολότερα και η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συνιστά όπως τα παιδιά κατά τις πρώτες μέρες της μετακίνησης σε θερμό περιβάλλον, να ασκούνται 30’-45’ κάθε μέρα ή κάθε δεύτερη μέρα.


Προδιαθεσικοί παράγοντες στην παιδική ηλικία

Οι παράγοντες που δρουν επιβαρυντικά στα παιδιά είναι αυτοί που σχετίζονται με τη φυσιολογία της παιδικής ηλικίας και με την ατομικότητα αφ’ενός και με το περιβάλλον, αφ’ετέρου.
Η μεγάλη επιφάνεια του σώματος σε σχέση με τη σωματική μάζα οδηγεί σε μεγαλύτερη απορρόφηση θερμότητας από το περιβάλλον.

Παιδιά με πυρετό από κάποια λοιμώδη αιτία είναι περισσότερο ευαίσθητα στην επίδραση της εξωτερικής θερμότητας και της υγρασίας, εκ του γεγονότος ότι στην εξωτερική θερμότητα προστίθεται και η ενδογενής.

Η αφυδάτωση οδηγεί σε αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος. Τα παιδιά δεν κατανοούν ότι πρέπει να σταματήσουν το παιχνίδι για να πάρουν υγρά. Αυτό πρέπει να αποτελεί μία από τις υποχρεώσεις του ατόμου που τα επιτηρεί στο παιχνίδι. Το άτομο αυτό οφείλει να επιτηρεί και την ένδυση των παιδιών.

Τέλος πολλές παθολογικές καταστάσεις είναι υπεύθυνες για βλάβες από θερμότητα όπως, πυρετός, διάρροια, έμετοι, διαβήτης, νευρογενής ανορεξία, δυστροφία, παχυσαρκία, κ.ά. Η χρήση αλκοόλης ή ειδικών ουσιών από εφήβους απ τελούν σοβαρούς προδιαθεσικούς παράγοντες.



Παθολογικές καταστάσεις από υπερθέρμανση

Οι παθολογικές καταστάσεις από έκθεση σε υψηλή θερμοκρασία περιλαμβάνουν ευρύ φάσμα εκδηλώσεων, όπως εξάνθημα, οίδημα, λιποθυμικά επεισόδια, κράμπες, εξάντληση και θερμοπληξία.

Εξάνθημα (ιδρώα)

Πρόκειται για μικρά επηρμένα εξανθηματικά στοιχεία που παρατηρούνται συνήθως κατά τις μεταβολές των καιρικών συνθηκών (αύξηση θερμοκρασίας), ενώ αφ’ενός δεν έχει γίνει προσαρμογή, αφ’ετέρου δε μειώθηκαν τα ρούχα του παιδιού. Συνήθεις θέσεις είναι ο τράχηλος, η ράχη και τα άνω άκρα.

Οίδημα

Πρόκειται για οίδημα των χεριών και των ποδιών. Αφορά συνήθως ηλικιωμένους και εμφανίζεται στις αλλαγές των καιρικών συνθηκών άνοιξη ή έναρξη θέρους. Η ορθοστασία επιδεινώνει το φαινόμενο. Απαιτείται άσκηση και τοποθέτηση των ποδιών σε υψηλότερη θέση. Δε συνιστάται η χορήγηση διουρητικών.

Λιποθυμικό επεισόδιο

Τα επεισόδια αυτά συμβαίνουν κατά τις αρχές των θερμών περιόδων και περιλαμβάνουν ορθοστατική υπόταση, λιποθυμία κατά την απότομη έγερση ή μετά από επίμονη άσκηση. Συνήθως αφορά εφήβους (κυρίως κορίτσια λεπτόσωμα), ενώ της λιποθυμίας μπορεί να προηγηθεί αίσθημα ζάλης, ίλιγγος και σκοτοδίνη. Συνιστώνται οριζόντια θέση με τα κάτω άκρα σε υψηλότερη θέση και περιοδικές κάμψεις των γονάτων.

Κράμπες

Πρόκειται για απότομες μυϊκές συσπάσεις που συμβαίνουν συνήθως στα κάτω άκρα και στους κοιλιακούς μύες (διαρκούν λιγότερο από1’). Συμβαίνουν κατά τη διάρκεια έντονης άσκησης και συνηθέστερα κατά την ανάπαυση ή στη διάρκεια κρύου μπάνιου που μπορεί να ακολουθήσει την άσκηση. Συμβαίνει συχνότερα όταν υπάρχει έλλειμμα ηλεκτρολυτών είτε από αυξημένη αποβολή είτε από μειωμένη λήψη. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει τοποθέτηση του άκρου σε αναπαυτική θέση, έκταση του μυ, χορήγηση ηλεκτρολυτών και διακοπή της άσκησης.

Εξάντληση

Η εξάντληση από θερμότητα αποτελεί προστάδιο της θερμοπληξίας από την οποία διαφέρει κατά το ότι είναι πάντοτε αναστρέψιμη κατάσταση χωρίς βλάβες ιστών, ενώ αντίθετα η θερμοπληξία περιλαμβάνει βλάβες ιστών, όχι πάντοτε αναστρέψιμων.

Υπάρχει ο τύπος της εξάντλησης που οφείλεται σε έλλειψη υγρών και αυτός που σχετίζεται με διαταραχές ηλεκτρολυτών, αν και συνήθως οι βλάβες είναι μεικτές.

Η κλινική εικόνα περιλαμβάνει μυϊκή εξάντληση, σύγχιση, απώλεια προσανατολισμού, εμβοές στα αυτιά και σπάνια διαταραχές της όρασης, ενώ η επικοινωνία υφίσταται σε σημαντικό βαθμό

Παρατηρείται συχνότερα σε δρομείς μεγάλων αποστάσεων που δεν έχουν καλή ενυδάτωση καθ’οδόν. Η ενυδάτωση αυτή πρέπει να περιλαμβάνει υγρά με σάκχαρα και ηλεκτρολύτες. Το νερό, χωρίς προσθήκη ηλεκτρολυτών προκαλεί κυρίως στα παιδιά υπερνατριαιμική αφυδάτωση.

Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει ενυδάτωση, τοποθέτηση σε δροσερό περιβάλλον έως ότου μεταφερθεί σε νοσοκομείο για βιοχημικό έλεγχο και ενδοφλέβια ενυδάτωση.

Θερμοπληξία

Η θερμοπληξία αποτελεί τη σοβαρότερη και μερικές φορές μη αναστρέψιμη βλάβη από θερμότητα. Η θερμοκρασία του σώματος είναι εκτός ελέγχου του θερμορυθμιστικού μηχανισμού και συνήθως άνω των 40.6οC. Οι κλινικές εκδηλώσεις περιλαμβάνουν υπερπυρεξία, σοβαρές νευρολογικές διαταραχές και ανιδρωσία. Τα όργανα που υφίστανται τις σοβαρότερες βλάβες είναι το ήπαρ, η καρδιά, οι νεφροί και το κεντρικό νευρικό σύστημα.

Στην κλασσική της μορφή η θερμοπληξία απαντάται σε άρρωστα παιδιά με πυρετό, υπερηλίκους, τοξικομανείς και χρονίως πάσχοντες αρρώστους, που δεν έχουν τη δυνατότητα εφίδρωσης.

Η θερμοπληξία κατά την άσκηση συμβαίνει σε υγιείς σκληρά αθλούμενους νεαρούς αθλητές, στρατιώτες και άτομα που μεταφέρονται να εργασθούν σε πολύ θερμά κλίματα, χωρίς προηγούμενη προσαρμογή.

Η εξέλιξη συχνά είναι δραματική και σε σύντομο χρονικό διάστημα το άτομο μπορεί να εμφανίσει καρδιακή ανεπάρκεια.

Σε αρχικά στάδια μπορεί η όλη κλινική εικόνα να μοιάζει με την εξάντληση, με εμφάνιση σύγχυσης, συσπάσεως των μυών, αταξία, δυσφορία, ταχύπνοια και ταχυκαρδία. Όλα τα επόμενα συμπτώματα προέρχονται κυρίως από το κεντρικό νευρικό σύστημα όπου η βλάβη εξελίσσεται σε κώμα, ο θάνατος όμως προέρχεται από καρδιακή βλάβη.

Η αντιμετώπιση γίνεται πάντοτε στο νοσοκομείο ένεκα του γεγονότος ότι η θνησιμότητα κυμαίνεται από 20-70%.

 

Πρόληψη

Εκτός από τις περιπτώσεις όπου ένα άτομο βρίσκεται παρά τη θέληση του σε θερμό και υγρό περιβάλλον και χωρίς προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία, σε όλες τις άλλες περιπτώσεις απαιτείται κοινή λογική για την πρόληψη.

Όταν ένα παιδί κλειδώνεται σε ένα αυτοκίνητο με θερμοκρασία περιβάλλοντος 30oC-40oC η θερμοκρασία μέσα στο αυτοκίνητο σε λίγα λεπτά θα είναι 50oC-60oC. Το ποδήλατο επί πολλή ώρα στον ήλιο δεν επιτρέπεται. Η άθληση σε υψηλή θερμοκρασία για να ιδρώσουμε και να χάσουμε βάρος επίσης δεν επιτρέπεται. Οι προπονητές είναι υπεύθυνοι για σοβαρά προβλήματα θερμοπληξίας σε αθλητές, όταν προσπαθούν να αυξήσουν την αντοχή με την άσκηση υπό αντίξοες συνθήκες.

Όσοι προγραμματισμένα εκτίθενται σε θερμό περιβάλλον πρέπει να λαμβάνουν επίσης μέτρα για καλή ενυδάτωση.

 

Συμπεράσματα
 

1. Οι βλάβες από αυξημένη θερμότητα μπορεί να συμβούν σε όλα τα νοσήματα.

2. Τα παιδιά, οι υπερήλικοι και οι αθλητές αποτελούν τις πλέον ευπαθείς ομάδες.

3. Η πρόληψη με μέτρα προστασίας αποτελεί την καλύτερη «θεραπεία» του προβλήματος.

4. Η σοβαρότερη μορφή της βλάβης από θερμότητα είναι η θερμοπληξία, για την οποία απαιτείται πάντοτε Νοσοκομειακή φροντίδα.

5. Η θνησιμότητα από θερμοπληξία είναι από 20-70%.

6. Παιδιά με χρόνιο υποκείμενο νόσημα που σχετίζεται με την ισορροπία νερού και ηλεκτρολυτών, καθώς και εμπύρετες καταστάσεις, αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες για πρόκληση βλάβης από αυξημένη θερμότητα.
 

 

Παναγιώτης Σπυρίδης
Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδιατρικής
Διευθυντής Α' Παιδιατρικής Κλινικής
Παιδιατρικό Κέντρο Αθηνών
www.paidiatriki.gr