Το ζήτημα της πειθαρχίας είναι ένα από τα πιο δύσκολα και επίπονα, όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά κυρίως για τους γονείς, που αναλαμβάνουν το ρόλο της διαπαιδαγώγησής τους. Ιδιαίτερα μετά την «τρομερή ηλικία των δύο» όπως την αποκαλούν συχνά και καθ’ όλη τη διάρκεια της νηπιακής και προσχολικής ηλικίας, συχνά οι γονείς φτάνουν να αισθάνονται τρομερή κούραση, καμιά φορά και απελπισία, προσπαθώντας να επιβάλλουν την τάξη στα μικρά ανυπότακτα πιτσιρίκια τους. Οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες, αλλά κάθε μία από αυτές μπορεί να βάλει ένα λιθαράκι στη σωστή συμπεριφορά του παιδιού σας.

Πρέπει να γίνει σαφές, αρχικά, πως το παιδί της νηπιακής και της προσχολικής ηλικίας βρίσκεται ακόμα σε έναν «αναπτυξιακό πυρετό», που δεν αφορά τόσο τις σωματικές του δεξιότητες, αλλά την ψυχική του υπόσταση. Βιώνει πολλαπλές συγκρούσεις και προχωράει προσπαθώντας να ταξινομήσει και να δομήσει οριστικά την προσωπικότητά του. Μέσα σε αυτά τα χρόνια, αποκτά την εικόνα του εαυτού του και τον τοποθετεί στην οικογενειακή και κοινωνική ομάδα. Η ηλικία των 2 ετών έχει ονομαστεί και «πρώτη εφηβεία», ακριβώς επειδή το παιδί ζει έχοντας δυνατές εσωτερικές ορμές, που δεν έχει ακόμη μάθει πώς να συγκρατεί και βιώνει ορμητικά συναισθήματα που δεν μπορεί να διαχειριστεί και να ελέγξει. Η σύγκρουση των εγωιστικών, συνήθως, τάσεων του μικρού, καθώς και η αδυναμία του να αντιληφθεί τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς του στους άλλους, αλλά και να «μπει στη θέση τους» χειροτερεύουν την κατάσταση. Έτσι, οι γονείς πρωτίστως, αλλά και οι παιδαγωγοί, έχουν επιφορτιστεί με το έργο να προσπαθούν να διδάξουν τα παιδιά πώς να διαχειρίζονται τα έντονα συναισθήματά τους και πώς να επιλέγουν για να τα εκφράσουν συμπεριφορές που είναι αποδεκτές, όχι μόνο από τους μεγάλους, αλλά και από τους συνομήλικούς τους. Όλα αυτά σημαίνουν πως τα παιδιά δεν έχουν βάλει στόχο πώς να μας εκνευρίσουν περισσότερο, όπως καμιά φορά περνάει από το μυαλό μας, αλλά ότι είναι και για αυτά μια δύσκολη περίοδος.

Εκεί, όμως, που νομίζαμε ότι το ξύλο και οι άγριες φωνές ήταν μέθοδος πειθαρχίας που ανήκε σε παλαιότερες δεκαετίες ή κάποιες έρευνες μας είχαν πει ότι αφορούσε κυρίως τα κατώτερα οικονομικά στρώματα και οικογένειες χαμηλού επιπέδου μόρφωσης, τα στοιχεία δείχνουν πως κάθε άλλο παρά αυτό συμβαίνει. Το ξύλο και ο εκφοβισμός υπάρχουν ακόμα και δεν κάνουν διακρίσεις. Σίγουρα, όλοι όσοι δίνουν συμβουλές «έξω απ’ το χορό» καμιά φορά ξεχνούν πως και οι γονείς έχουν συγκεκριμένα όρια υπομονής, ζουν στο άγχος της δουλειάς και των πιεστικών απαιτήσεων της σύγχρονης ζωής και ότι οι αντοχές τους δεν αρκούν πάντα για τις προκλήσεις και τις ζημιές των παιδιών τους. Όμως, το ξύλο και οι άγριες φωνές είναι ένα πολύ κακό μάθημα για το πιτσιρίκι σας και θα σας εξηγήσουμε γιατί.

Το ζητούμενο για ένα πιτσιρίκι είναι να καταλάβει ποιά είναι η αποδεκτή και η μη αποδεκτή συμπεριφορά και να επιλέγει την πρώτη, στην αρχή ίσως μόνο γιατί «έτσι πρέπει» και σταδιακά επειδή κατανοεί πως η αποδεκτή συμπεριφορά είναι αυτή που σέβεται τους άλλους. Σιγά-σιγά καταλαβαίνει πως κι εκείνο είναι αποδέκτης καλής συμπεριφοράς από τους άλλους, οι οποίοι σέβονται εκείνο. Αυτό είναι και το βασικό μάθημα που πρέπει να διδάξετε στο παιδί σας, τόσο με τα λόγια, όσο και με τις πράξεις σας. Το παιδί θα διδαχτεί πρώτα από όλα από τον σεβασμό που του δείχνετε εσείς και τη δική σας συμπεριφορά προς αυτό και φυσικά παρατηρώντας και τη συμπεριφορά των γονιών του προς τρίτους. Αυτές, κυρίως, είναι οι παραστάσεις που προσλαμβάνει και αναπαράγει ένα μικρό παιδί αυτής της ηλικίας.

Όταν θυμώνετε και χτυπάτε ή φωνάζετε απειλητικά στο παιδί σας, αρχικά θα του εμπνεύσετε φόβο και ίσως πετύχετε κάποιο αποτέλεσμα, όπως να σταματήσει αυτό που έκανε επειδή σας φοβήθηκε. Αυτό που μαθαίνει, όμως, μέσα από αυτό είναι πως ο δυνατός επιβάλλεται στον αδύναμο και πως για να κάνουν οι άλλοι αυτό που θέλει θα πρέπει και ο ίδιος να γίνεται βίαιος και απειλητικός. Οπότε, θα φροντίσει τον θυμό και την οργή του να τη διοχετεύσει σε εκείνους που είναι πιο αδύναμοι από εκείνο και θα τους επιβάλλει αυτό που θέλει με τη βία. Ίσως αυτό δε γίνει αμέσως, αλλά θα έχει χτιστεί μια αντίληψη, σύμφωνα με την οποία ο κόσμος χωρίζεται σε θύτες-δυνατούς και θύματα-αδύναμους.

Κάτι άλλο που διδάσκεται το παιδί είναι πως όταν ο γονιός θυμώνει και χάνει την ψυχραιμία του (και τα παιδιά αντιλαμβάνονται πολύ καλά πότε ο γονιός ξεπερνά τα όρια και είναι εκτός εαυτού), έχει δικαίωμα να χάνει τον έλεγχο και να φέρεται βίαια. Έτσι, κάθε άλλο παρά διδάσκεται το παιδί να διατηρεί τον θυμό και να ελέγχει τα δικά του ξεσπάσματα. Ο γονιός που ξεσπά βίαια στην αταξία του παιδιού του, του μαθαίνει πως όταν θυμώνουμε, όλα επιτρέπονται, ακόμα και να προκαλούμε φόβο και πόνο στους άλλους και μάλιστα σωματικό πόνο.

Ο γονιός που αγαπά το παιδί του και θέλει να του μάθει ουσιαστικά πράγματα για τη ζωή και τη σχέση του με τους άλλους, δεν ανάγει τη σχέση γονιού-παιδιού σε σχέση εξουσίας και επιβολής. Δεν μπαίνει στη διαδικασία να δίνει μάχη για το ποιός θα επικρατήσει και να υπάρχει κάποιος νικητής και κάποιος χαμένος. Στη μάχη αυτή, του γονιού που διαπλάθει τον χαρακτήρα του παιδιού του, δεν χωράνε οι κανόνες του ισχυρού και του αδύναμου, ούτε οι πολεμικές.

Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως δεν πρέπει ο γονιός να επιβάλλει κανόνες και να περιμένει να γίνονται σεβαστοί από το παιδί του. Το δύσκολο είναι πώς να πείσει τον μικρό μπόμπιρα να τους ακολουθήσει και να του δίνει τα σωστά κίνητρα και εξηγήσεις. Ο γονιός μπορεί να είναι αυστηρός, χωρίς να είναι τρομακτικός. Μπορεί, διατηρώντας την ψυχραιμία του, να κοιτάξει αυστηρά το παιδί του όταν θέλει να αποδοκιμάσει τη συμπεριφορά του και να του μιλήσει με σοβαρό και σταθερό τόνο στη φωνή του. Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιήσει τη στέρηση ως τιμωρία, δείχνοντας στο παιδί πως όταν έχει κακή συμπεριφορά, χάνει τα προνόμιά του. Μπορεί, για παράδειγμα, να του στερήσει για κάποιο διάστημα ένα παιχνίδι που του αρέσει, για να του δείξει πως η κακή συμπεριφορά έχει επιπτώσεις. Αντίστοιχα, πρέπει να επιβραβεύει την καλή συμπεριφορά. Πολλές φορές, το μικρό παιδί τιμωρείται αρκετά με την αποδοκιμασία, αφού νιώθει πολύ δυσάρεστα όταν ο γονιός δεν είναι ευχαριστημένος από εκείνο. Το παν είναι ο γονιός να βάζει τους (λογικούς για την ηλικία του παιδιού) κανόνες, να τους εξηγεί και να είναι συνεπής στη στέρηση ή στην επιβράβευση αντίστοιχα.

Βοηθήστε, τέλος, το παιδί σας να αρχίσει να καταλαβαίνει πιο βαθιά γιατί υπάρχουν κάποιοι κανόνες στο σπίτι και στο ευρύτερο περιβάλλον του, όπως π.χ. γιατί δεν επιτρέπεται να καταστρέφει τα παιχνίδια του αδερφού του. Μιλήστε του για τις επιπτώσεις που έχει η συμπεριφορά του στους άλλους και ότι τους προκαλεί συναισθήματα, όπως χαρά ή στεναχώρια. Πείτε, δηλαδή, ότι «δεν είναι σωστό να σπας τα παιχνίδια του αδερφού σου, επειδή θα στεναχωρηθεί πολύ». Έτσι, θα αρχίσει αργά-αργά να ενδιαφέρεται για τα συναισθήματα των άλλων.

Εννοείται πως θα έρθουν στιγμές που θα έχετε μια κακή μέρα και ίσως χάσετε την ψυχραιμία σας. Το μικρό σας θα καταλάβει πως είστε άνθρωπος με όρια, αλλά θα γνωρίζει καλά πως δεν είναι αυτή η μέθοδός σας. Δεν είναι, λοιπόν, το ζητούμενο να μην είστε ανθρώπινοι και με ανθρώπινες αδυναμίες, αλλά να έχετε τις σωστές βάσεις στους τρόπους με τους οποίους επιβάλλετε την πειθαρχία σε κάποιους κανόνες.

Εάν σέβεστε το παιδί σας, ακόμη και όταν το μαλώνετε και του το δείχνετε, θα το εκτιμήσει πολύ και θα αποκτήσει υγιή εικόνα για τον κόσμο και τις σχέσεις με τους άλλους. Τα επόμενα χρόνια θα δείτε πράγματι τους καρπούς των κοινών προσπαθειών που κάνετε εσείς κι εκείνο και θα είναι μεγάλη η χαρά και η ικανοποίησή σας.