Αρχική σελίδα ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Η πρώιμη σχέση του βρέφους με τους γονείς του

Η πρώιμη σχέση του βρέφους με τους γονείς του

Με τη γέννηση ενός μωρού, γεννιέται και μια νέα δυναμική σχέση, αυτή του βρέφους με τους γονείς του. Πώς είναι αυτή η νέα σχέση των γονιών με το νεογέννητο μωρό τους, πόσο ενεργό ρόλο έχει το μωρό και ποιός ο ρόλος της μητέρας και του πατέρα;

 

Η πρώιμη σχέση με τη μητέρα

Όπως έχει αλλάξει η εικόνα που είχαμε για το βρέφος, έχουν επίσης μεταβληθεί οι αντιλήψεις για τη μητρική λειτουργία, που δεν θεωρείται πλέον ότι περιορίζεται στην παροχή φροντίδων.

Είναι ευνόητο ότι τα βρέφη με διαφορετική προσωπικότητα απαιτούν από τη μητέρα διαφορετικούς τρόπους μεταχείρισης και προκαλούν διαφορετικά συναισθήματα και αντιδράσεις. Η μητέρα οφείλει να αντιλαμβάνεται και να προσαρμόζεται στα μηνύματα του βρέφους έτσι ώστε από την αρχή της ζωής να εγκατασταθεί μια ισότιμη αλληλεπιδραστική σχέση.

Στην πρώιμη αυτή φάση οι τρόποι επικοινωνίας είναι εξωλεκτικοί. Τα συναισθήματα, οι συγκινήσεις, οι αντιθέσεις δεν εκφράζονται με λέξεις. Οι συνθήκες διαλόγου που η μητέρα εγκαθιστά περνούν από το σώμα της π.χ. τη μυϊκή χαλάρωση που το βρέφος αντιλαμβάνεται όταν είναι στην αγκαλιά της, ο τρόπος που το κρατάει για να το θηλάσει ή να το πλύνει, τα αγγίγματα, τα χάδια, τα φιλία.

Από τις πρώτες μέρες της ζωής του βρέφους το βλέμμα αποτελεί τον κύριο τρόπο εγκατάστασης της σχέσης. Πολύ νωρίς η επαφή «βλέμμα με βλέμμα» διαμορφώνει την ποιότητα της σχέσης. Μπορούμε να παρατηρήσουμε την απεικόνιση μιας «συμβιωτικής σχέσης» (ο ένας πνίγεται στο βλέμμα του άλλου) ή την πλήρη αδιαφορία (ο ένας αγνοεί τον άλλον). Ορισμένες μητέρες αντλούν ικανοποίηση απ’ αυτή τη βλεμματική επαφή, ενώ άλλες δεν μπορούν να νοιώσουν τέτοια συναισθήματα και αντιδρούν με άγχος.

Μια άλλη ένδειξη της λειτουργίας της σχέσης είναι οι ήχοι, κλάματα, κραυγές που εκπέμπει το βρέφος και οι απαντήσεις που προκαλούν τη μητέρα. Συνήθως τα κλάματα του μωρού μεταδίδουν στον ενήλικα το αίσθημα της επείγουσας ανάγκης στην οποία πρέπει να απαντήσει αμέσως. Τα βρέφη παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στη συχνότητα και τη διάρκεια του κλάματος. Η μητέρα από πολύ νωρίς, μέσα στις 3 – 4 πρώτες ημέρες, είναι ικανή να ξεχωρίσει τη σημασία του κλάματος και να απαντήσει με τον κατάλληλο τρόπο. Πειραματικά έχει διαπιστωθεί ότι το κλάμα της πείνας κατά την περίοδο του θηλασμού προκαλεί μια αύξηση της επιδερμικής θερμοκρασίας στο στήθος της μητέρας.

Αργότερα θα προστεθούν οι λέξεις που μεταφέρουν τα συναισθήματα. Το βρέφος δεν κατανοεί την σύνταξη, ούτε το σημασιολογικό περιεχόμενο των λόγων της μητέρας του. Είναι όμως τα ρυθμικά χαρακτηριστικά της φωνής της που το διεγείρουν, το καθησυχάζουν, του μεταδίδουν τα συναισθήματά της.

Η μητρική σχέση θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από αποκλειστικότητα, πρωιμότητα, και σταθερότητα.

Η αποκλειστικότητα είναι σημαντική για την δημιουργία της σχέσης. Οι φροντίδες πρέπει να παρέχονται βασικά από ένα μόνο πρόσωπο. Η πρωιμότητα προϋποθέτει την ουσιαστική παρουσία αυτού του προσώπου από την αρχή της ζωής και η σταθερότητα την καθημερινή στοργική μέριμνα και τη διαρκή εκδήλωση αγάπης και προστασίας.

Η αρχή που διέπει την σχέση αλληλεπίδρασης μητέρας – βρέφους είναι ότι η μητέρα αναγνωρίζει τις ανάγκες του βρέφους και είναι διαθέσιμη να απαντήσει άμεσα. Ταυτόχρονα πρέπει να εκτιμήσει τις ικανότητες του βρέφους, να δεχθεί αυτή την απάντηση και να του επιτρέπει να αποσύρεται από τη σχέση όταν η ικανότητα εγρήγορσής του εξαντλείται.


Ο ρόλος του πατέρα

Ο ρόλος του πατέρα στην πρώιμη φάση της ζωής του παιδιού έχει λιγότερο μελετηθεί από εκείνον της μητέρας. Το πέρασμα στην πατρότητα θεωρείται μια «κρίση» που φέρνει σοβαρές ανακατατάξεις στον ψυχισμό του άντρα και στη σχέση με τη σύντροφό του.

Οι μέλλοντες πατέρες είτε εγκλωβίζονται σε σχήματα προκαθορισμένα από την προσωπική τους ιστορία, από την πατρική τους οικογένεια ή από πολιτισμικές συνθήκες, είτε αντιμετωπίζουν δημιουργικά τη νέα κατάσταση εμπλουτίζοντας την προσωπική και επαγγελματική τους ζωή.

Η ικανότητα του πατέρα να εγκαταστήσει μια πλούσια σχέση με το βρέφος αποτέλεσε θέμα επιστημονικής μελέτης της τελευταίας δεκαετίας. Μέχρι τότε επικρατούσε η άποψη σύμφωνα με την οποία οι πατέρες είχαν ως λειτουργία να βοηθούν τις γυναίκες τους να γίνουν μητέρες.

Τα τελευταία χρόνια κυρίως στις βιομηχανικές χώρες, οι πατέρες συμμετέχουν από νωρίς στη φροντίδα των παιδιών τους. Έρευνες περιγράφουν την υπερηφάνεια και την ευχαρίστηση που έχουν όταν ασχολούνται με τα βρέφη τους. Έχει παρατηρηθεί ότι η σχέση του πατέρα με το βρέφος έχει κυρίως ένα σωματικό χαρακτήρα και είναι πιο διεγερτική για το βρέφος. Οι πατέρες ξεκινούν συχνότερα απ’ ότι οι μητέρες παιγνίδια αγγίγματος και κοιτάγματος και το απολαμβάνουν περισσότερο. Αυτές οι διαφορές παρατηρούνται στο τέλος του πρώτου μήνα και ξαναβρίσκονται ανάμεσα στον 8ο και 24ο μήνα.

Επίσης ο πατέρας παίζει ρόλο στην ανάπτυξη της ικανότητας του βρέφους να ξεκινήσει μια σχέση με άγνωστα πρόσωπα. Αυτή η διαφορά φαίνεται κυρίως στα αγόρια. Ενός έτους είναι περισσότερο κοινωνικά και έχουν μικρότερη φοβία για τους ξένους, όταν ο πατέρας έχει εμπλακεί συστηματικά στην φροντίδα τους. Αντίθετα τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς τον πατέρα τους είναι ανίκανα να ρυθμίσουν τις βίαιες αντιδράσεις τους και είναι περισσότερο επιθετικά προς τους συνομήλικούς τους.

Η συμμετοχή του πατέρα για την υγιή ψυχική ανάπτυξη του παιδιού αποδεικνύεται απαραίτητη. Ο πατέρας δεν αρκεί να αναγνωρισθεί ως φυσικός γεννήτορας αλλά χρειάζεται να ακολουθεί και να παρευρίσκεται δίπλα στο παιδί του από τα πρώτα στάδια της βρεφικής ζωής.

Συμπερασματικά φαίνεται ότι οι σχέσεις ανάμεσα στο βρέφος και σε εκείνους που το ανατρέφουν καθορίζονται από αλληλεπιδράσεις. Η ποιότητα των αλληλεπιδράσεων εξαρτάται από την ψυχική κατάσταση των γονέων και από την ιδιοσυγκρασία τού βρέφους που με την σειρά του μπορεί να την επηρεάσει άμεσα. Η νέα προσέγγιση των αναπτυξιακών διαδικασιών πού συντελούνται τον πρώτο χρόνο της ζωής δείχνει πόσο σημαντικές είναι οι πρώιμες σχέσεις για την γένεση τού ανθρώπινου ψυχισμού.

 

 

Ελένη Λαζαράτου
Παιδοψυχίατρος
Επίκ. Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών
www.paidiatriki.gr

 

Ημερ/νία δημοσίευσης: 18 Μαΐου 2011

Διαβάστε επίσης...