Αρχική σελίδα ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Και αν με φάει ο δράκος; Φόβοι και φοβίες στην παιδική ηλικία

Και αν με φάει ο δράκος; Φόβοι και φοβίες στην παιδική ηλικία

Είτε έχουμε γίνει γονείς είτε όχι, θυμόμαστε οι περισσότεροι κάποιο φόβο από τη δική μας παιδική ηλικία. Ανακαλώντας τον στο παρόν μπορεί και να γελάμε αλλά τότε υποθέτω, δεν θα ήταν διόλου για γέλια.

 

«Κάθε φορά που φοβάμαι λέω ένα ξόρκι όπως ο Harry Potter και γίνομαι καλά!» Ισμήνη, 5 ετών

                                                                                  

Τα παιδιά συχνά μας ξαφνιάζουν για το τι είναι αυτό που μπορεί να φοβούνται. Μάγους, μάγισσες, δράκους, αστραπές και βροντές, σκύλους και γάτες, φαντάσματα, αγνώστους, σκοτάδια, σκιές και λύκους ή και τον μπάσο ντελάλη που περνά διαλαλώντας τη πραμάτεια του.

Οι φόβοι της παιδικής ηλικίας είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι των πρώτων χρόνων της ανάπτυξης ενός παιδιού. Συνήθως μετά την ηλικία των 18 μηνών όπου το παιδί αρχίζει να αποκτά καλύτερη κατανόηση και αντίληψη του κόσμου παρουσιάζονται οι πρώτοι φόβοι. Σύμφωνα με τις σκέψεις του Πιαζιέ, κάθε ζωντανός οργανισμός προσπαθεί να διατηρήσει μια ισορροπία (τάση για ομοιόσταση) με τις λειτουργίες της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης. Η αφομοίωση είναι η λειτουργία κατά την οποία τα δεδομένα του περιβάλλοντος τα κατηγοριοποιούμε στις «γνωστικές μας αποθήκες» με βάση ότι ήδη γνωρίζουμε από την εμπειρία ως εκείνη τη στιγμή, τα πουλιά έχουν φτερά και πετούν. Αν όμως δεν είμαστε έτοιμοι αναπτυξιακά να τροποποιήσουμε τις υπάρχουσες «γνωστικές μας αποθήκες» ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα την περιβαλλοντική εμπειρία (συμμόρφωση), μπορεί να παρά-νοήσουμε ότι το πουλί μπορεί να μας σηκώσει και να πετάξουμε μαζί. Και εκεί ακριβώς είναι που ένας ενήλικας (αναπτυξιακά έτοιμος) μπορεί να ξαφνιαστεί και να γελάσει με μια αφελή έκφραση φόβου ενός παιδιού.  

 

Τι είναι όμως οι φόβοι και πότε αυτοί πρέπει μας ανησυχούν σε ένα παιδί;

Αν ο ανθρώπινος οργανισμός δεν επαγρυπνούσε σε εν δυνάμει κινδύνους τότε μάλλον δεν θα είχε καταφέρει να επιβιώσει ως τα σήμερα. Το νευροψυχολογικό υπόστρωμα του φόβου μας κρούει το καμπανάκι να αντιδράσουμε με «πάλη ή διαφυγή» γιατί όντως αν το λιοντάρι είναι πεινασμένο αλίμονο αν δεν φοβηθούμε (fight or flight).

Υπάρχουν όμως και καταστάσεις που ο φόβος γίνεται εντονότερος, επίμονος, παράλογος και έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να επιθυμεί έντονα την αποφυγή αυτού που φοβάται. Ένα παιδί που φοβάται το σκύλο για παράδειγμα, ίσως περάσει στο απέναντι πεζοδρόμιο για να τον αποφύγει, μέχρι εκεί φτάνει η δυσκολία του. Ένα παιδί όμως που έχει φοβία με τους σκύλους μάλλον θα αντιμετωπίσει ένα μεγαλύτερο πρόβλημα. Δεν είναι μόνο ότι θα αποφύγει να τον πλησιάσει αλλά θα κλαίει κάθε φορά που βλέπει κάποιο σκύλο στην τηλεόραση, όταν βλέπει κάποια εικόνα του σε κάποιο βιβλίο ή αν τυχαία κάποιος αναφερθεί σε αυτούς.

 Η θεωρία της μάθησης προτείνει ότι πολλές φοβίες ξεκινούν από τραυματικά γεγονότα και ότι η συμπεριφορά αποφυγής είναι μια διαδικασία (εκ)μάθησης του ατόμου που μπορεί να τροποποιηθεί καθώς και η ψυχαναλυτική θεωρία, ότι οι φοβίες οφείλονται σε άλυτες συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας, συγκρούσεις που δημιουργούν κατάσταση εσωτερικού κινδύνου-φόβου και απωθούνται. Αργότερα όμως, μετά την αποτυχία της απώθησης με τον αμυντικό μηχανισμό της μετάθεσης αποδίδονται σ’ ένα εξωτερικό αντικείμενο ή κατάσταση και κατόπιν ακολουθεί η αποφυγή του αντικειμένου ή της κατάστασης (ως η «νευρωτική» λύση για την αποφυγή του εσωτερικού κινδύνου) (Μάνος, 1997).

 

Φόβος ή Φοβία;

Δυο βασικές λέξεις κλειδιά, για να κρίνετε αν ο φόβος του παιδιού σας είναι μια αβλαβής φάση την οποία θα ξεπεράσει με τη βοήθεια του χρόνου ή αν πρόκειται για μια φοβία, είναι η ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ και η ΕΝΤΑΣΗ. Πιο συγκεκριμένα:

  • Το παιδί φοβάται ακόμα και στη σκέψη το φοβικό ερέθισμα; Ένα παιδί που έχει κάποιο φόβο θα δείξει ανησυχία μόνο όταν αντιμετωπίσει στην πραγματικότητα ένα φοβερό γεγονός ενώ ένα παιδί που έχει φοβία θα αναστατωθεί τρομερά ακόμα και στη σκέψη της.

  • Είναι έντονος ο φόβος του; Συχνά, ο φόβος του παιδιού περνά μέσα σε λίγα λεπτά. Ένα παιδί με φοβία όμως παραμένει τρομοκρατημένο για πολύ περισσότερο ίσως και ώρες.

  • Ποια είναι η συνέπεια; Οι φόβοι δεν επηρεάζουν περαιτέρω τη ζωή του παιδιού εκτός από τη στιγμή της εμφάνισης τους. Από την άλλη, οι φοβίες ίσως και να καταλάβουν τη ζωή του παιδιού σε σημείο που να μη μπορεί να χαλαρώσει ή να φοβάται να βγει ακόμα και απ’ το σπίτι.

  • Τι αντίσταση υπάρχει; Τα περισσότερα παιδιά ξεπερνούν γρήγορα τους φόβους τους με την υποστήριξη των γονέων τους, αν και αποκτούν νέους φόβους τις περισσότερες φορές στην πορεία της ανάπτυξης που με τη σειρά τους ξεπερνιούνται καθώς το παιδί μεγαλώνει, μαθαίνει και αποκτά μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Στις φοβίες τα πράγματα είναι πιο δύσκολα καθώς μοιάζουν να είναι ανθεκτικές στην αλλαγή και έχουν τη τάση να επιμένουν παρά τις όποιες προσπάθειες απομάκρυνσης τους.

Ευτυχώς οι αυθεντικές φοβίες σπανίζουν στην παιδική ηλικία και αυτό είναι το καλό του να είσαι παιδί!

Αν πιστεύετε πάραυτα ότι το άγχος του παιδιού σας κάθε φορά που φοβάται κάτι ή συναντά μια κατάσταση είναι δυσανάλογο και μη λειτουργικό, η επαφή με τον παιδίατρο ή τον ψυχολόγο σας θα βοηθήσει να κατανοήσετε το γιατί το παιδί αντιδρά έτσι και να βρείτε τους τρόπους που μπορείτε να το βοηθήσετε πέραν της θεμιτής κατά τα άλλα τεχνικής «αγκαλίτσες και λόγια γλυκά».

                                                                       

Βιβλιογραφία:

Kalat, James. (1998) Βιολογική Ψυχολογία
Μάνος, Νίκος.(1997) Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής
Παρασκευόπουλος,Ι. Εξελικτική Ψυχολογία. Τόμος 1
Woolfson, Richard. (1999) Το Λεξικό της Ψυχικής Υγείας του Παιδιού

 

 

Με την άδεια του «Συν-εργάζομαι», Συμβουλευτικό Κέντρο Ενηλίκων και Παιδιών, www.synergazomai.gr

 

 

Ημερ/νία δημοσίευσης: 7 Οκτωβρίου 2011

Διαβάστε επίσης...