Η δυσλεξία είναι μια μαθησιακή δυσκολία που αφορά τον γραπτό λόγο, αλλά έχει πολλές προεκτάσεις. Πώς την αντιμετωπίζουν οι ειδικοί για να βοηθήσουν;

Αντιμετώπιση των προβλημάτων εξαιτίας της δυσλεξίας

Σ' έναν πολιτισμό που βασίζεται στη γραφή για τη μετάδοση της γνώσης και κάθε άλλης πληροφορίας, η θέση των δυσλεκτικών ατόμων είναι μειονεκτική. Γι' αυτό έχει μεγάλη σημασία να βρούμε τρόπους διδασκαλίας, που να τους διευκολύνουν να βελτιώσουν την ικανότητα χειρισμού του γραπτού λόγου.

Μας ενδιαφέρει όμως εξαιρετικά κι ένα άλλο ζήτημα: η δυσλεξία έχει εξαιρετικά σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες σε πολλά παιδιά, δηλαδή δευτερογενείς επιπτώσεις, με τις οποίες οφείλουμε να ασχολούμαστε οπωσδήποτε.

Αρχίζοντας από τα πρακτικά ζητήματα, το πρώτο ζητούμενο στην αντιμετώπιση της δυσλεξίας είναι ο πρώιμος εντοπισμός της, ώστε το παιδί να μπει όσο νωρίτερα γίνεται σε ειδική θεραπευτική/εκπαιδευτική παρέμβαση, που θα βελτιώσει τις ικανότητές του στους τομείς που απαιτείται. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος του δασκάλου σε αυτή τη φάση, ιδίως στην Α΄ και Β΄ Δημοτικού. Η συζήτηση σε όλο το δυτικό κόσμο για το πώς θα βοηθήσουμε τους δασκάλους να αντιλαμβάνονται έγκαιρα την παρουσία δυσλεξίας σ' έναν μαθητή ή μαθήτρια είναι έντονη.

Πώς αντιμετωπίζονται αναλυτικά οι επιμέρους δυσκολίες της δυσλεξίας

Η θεραπευτική/εκπαιδευτική παρέμβαση πρέπει να αρχίζει από τις βασικές δυσκολίες της δυσλεξίας: ο λογοθεραπευτής ξεκινά τη φωνολογική ενημέρωση του παιδιού, τη βελτίωση της ακουστικής διάκρισης φθόγγων. Εκ παραλλήλου, με ειδικές παιδαγωγικές μεθόδους βοηθάμε το παιδί να διακρίνει οπτικά τα διαφορετικά γράμματα, να τα συνθέτει ηχητικά σε συλλαβές, αλλά και να οργανώνει πιο αποτελεσματικά τις δραστηριότητες και τις ιδέες του.

Προχωράμε κατόπιν με την αναγκαία «εκγύμναση» της μνήμης εργασίας (είναι η βραχυπρόθεσμη μνήμη που συγκρατεί αυτό που κάναμε τα προηγούμενα δευτερόλεπτα), καθώς και με την αυτοματοποίηση της ανάγνωσης. Παράλληλη δουλειά χρειάζεται για την ενδυνάμωση της προσοχής και της συγκέντρωσης (σε μερικά παιδιά χορηγούνται και αποτελεσματικά φάρμακα για το σκοπό αυτό). Το επόμενο στάδιο θα αφορά την αυτοματοποιημένη εφαρμογή κανόνων γραμματικής και ορθογραφίας.

Εκτός από τις μεθόδους που διαλέγουμε για να επιτευχθούν τα παραπάνω, στο παιδί προσφέρονται και διάφορες στρατηγικές για να αποφεύγει ή να διορθώνει μόνο του τα λάθη και να διευκολύνουν την ανάπτυξη των ικανοτήτων του. Το ίδιο γίνεται και με παιδιά που έχουν δυσκολίες στα μαθηματικά, λόγω της δυσλεξίας τους (βλέπε προηγούμενο άρθρο). Τα μεγαλύτερα παιδιά θα χρειαστούν πιθανότατα και φιλολογική βοήθεια για να βελτιώνουν το λεξιλόγιό τους και τη χρήση του.

Η συμβολή του υπολογιστή στην αντιμετώπιση της δυσλεξίας

Σημαντική είναι στην εποχή μας η βοήθεια που προσφέρει η ανάπτυξη της πληροφορικής στα άτομα με δυσλεξία. Χρησιμοποιώντας τον υπολογιστή, το δυσλεκτικό άτομο θα αποφύγει πολύ ευκολότερα τα ορθογραφικά λάθη, καθώς και το «βάσανο» να γράφει αργά με το χέρι. Θα βοηθήσει επίσης, καθώς πολλοί δυσλεκτικοί έχουν προβληματικό γραφικό χαρακτήρα.

Ο υπολογιστής μπορεί να γίνει και άριστο μέσο μελέτης των μαθημάτων, καθώς τα πολυμέσα (κείμενο + εικόνα + ήχος + διαδραστικότητα) είναι ακριβώς αυτό που ταιριάζει στον τρόπο σκέψης του δυσλεκτικού μαθητή: ας μη ξεχνάμε ότι οι δυσλεκτικοί σκέφτονται πολύ με εικόνες, ενώ οι υπόλοιποι σκεφτόμαστε περισσότερο με λόγια.

Δυστυχώς αυτές οι δυνατότητες δεν χρησιμοποιούνται ακόμη ευρέως στα σχολεία. Υπάρχουν όμως εμπορικά προγράμματα μάθησης για όλα σχεδόν τα μαθήματα όλων των τάξεων του σχολείου στην αγορά, χωρίς αυτό να λύνει όλες τις πλευρές του προβλήματος.

Δυσλεξία και σχολείο

Σε όλο τον κόσμο οι γονείς προβληματίζονται για το αν μπορούν να βρουν ένα σχολείο που να είναι καλύτερο για το δυσλεκτικό παιδί τους. Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχουν εξειδικευμένα σχολεία για τη δυσλεξία σ' όλο τον κόσμο. Σίγουρα όμως ένα σχολείο που ξέρει πώς να κάνει τους μαθητές με αυτή τη μαθησιακή δυσκολία να νιώθουν σιγουριά και άνεση και που χρησιμοποιεί τη σύγχρονη τεχνολογία, καθώς και ειδικές μεθόδους διδασκαλίας σε επιπρόσθετες ώρες, θα μπορούσε να προσφέρει πολλά σε αυτά τα παιδιά. Γίνεται μεγάλη έρευνα νέων μεθόδων διδασκαλίας σε όλο τον κόσμο και παντού αντιμετωπίζονται προβλήματα εισαγωγής νέων μεθόδων στα σχολεία. Είναι δύσκολη και περίπλοκη διαδικασία. Και δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι από τα σχολεία μας λείπουν δημιουργικές δραστηριότητες, στις οποίες είναι πολύ ικανά τα δυσλεκτικά άτομα, ώστε να μπορούν να διακριθούν και να επαινεθούν, προς όφελος της προσωπικότητάς τους και του σχολείου.

Στην Ελλάδα, το Υπουργείο Παιδείας έχει λάβει την πρόνοια να εξετάζονται προφορικά οι δυσλεκτικοί μαθητές κατά τις εξετάσεις σε Γυμνάσιο, Λύκειο και άνω. Δεν έχουμε υπόψη μας άλλη χώρα που να εφαρμόζει αυτό το μέτρο, γιατί υπάρχουν επιφυλάξεις πως δεν πρέπει να αποκόψουμε τον δυσλεκτικό μαθητή από το γραπτό λόγο, αλλιώς θα πάψει να βελτιώνεται. Εξάλλου, ο εξεταζόμενος έτσι κι αλλιώς θα πρέπει να έχει διαβάσει κείμενα για να εξεταστεί! Αυτό που συνηθίζεται στο εξωτερικό είναι να δίνεται πολύ περισσότερος χρόνος στους δυσλεκτικούς μαθητές για να οργανώσουν το γραπτό τους.

Δευτερογενείς επιπτώσεις της δυσλεξίας

Υπάρχουν αρκετές δευτερογενείς επιπτώσεις της Δυσλεξίας: Απογοήτευση του παιδιού από τον εαυτό του, πολλές φορές από την πρώτη κιόλας τάξη. Πεποίθηση ότι δεν θα τα καταφέρει ποτέ να γράψει και να διαβάσει όπως τα άλλα παιδιά. Βεβαιότητα ότι δεν θα καταλαβαίνει τι διαβάζει. Συμβιβασμός με το ότι δεν θα παίρνει «μπράβο». Αρνητικές σκέψεις ότι η μαμά και ο μπαμπάς δεν είναι ευχαριστημένοι. Καυγάδες και συγκρούσεις με το γονιό που «διαβάζει» το παιδί και βλέπει πως το παιδί «δεν θέλει να προσέξει ή να καταλάβει».

Είναι ζήτημα χρόνου να δούμε σε κάθε παιδί τα αποτελέσματα: Κακή αυτο-εικόνα. Αίσθημα σχολικής μειονεξίας. Αντιπάθεια προς τα μαθήματα και μίσος προς τη μελέτη. Παραίτηση από τη μαθησιακή προσπάθεια. Αντιπάθεια προς τους καλύτερους μαθητές.

Όλα τα παραπάνω δεν προοιωνίζουν μια στέρεη προσωπικότητα με αυτοπεποίθηση και στόχους για το μέλλον. Γι' αυτό, στα πλαίσια της θεραπευτικής/εκπαιδευτικής παρέμβασης, δίνουμε τόσο βάρος στο σωστό πρόγραμμα του παιδιού, όπως περιγράφηκε γενικά παραπάνω. Οι συνεχείς βελτιώσεις και επιτυχίες του παιδιού, τού ανοίγουν το δρόμο να βελτιώσει την αυτο-εικόνα και την αυτοπεποίθησή του, ενώ ευχαριστούν και τους γονείς.

Παράλληλη αντιμετώπιση άλλων ζητημάτων

Παράλληλα, εκπαιδεύουμε ψυχολογικά τους γονείς για το χειρισμό των δυσκολιών του παιδιού τους, Σε μεγαλύτερα παιδιά, μπορεί να απαιτηθεί και ψυχολογική στήριξη από επαγγελματία, εάν διαπιστωθεί κακή συναισθηματική κατάσταση (κακές σχέσεις στο σχολείο, στο σπίτι, κακή σχέση με τον εαυτό του κ.λπ.), καθώς αυτό δεν είναι σπάνιο μετά από τόσες συγκρούσεις και απογοητεύσεις με αφορμή τη δυσλεξία και τη σχολική αποτυχία.

Το υποστηρικτικό περιβάλλον και ο τονισμός των ικανοτήτων των δυσλεκτικών ατόμων τα αποτρέπει από σχολική διαρροή και κοινωνική περιθωριοποίηση, όπως γινόταν συχνά σε παλαιότερα χρόνια. Αντίθετα, διαμορφώνουμε άτομα που νιώθουν δυνατά, ξεχωριστά, με σχέδια, επιμονή και φιλοδοξίες για το μέλλον.

Ιγνάτιος Καφαντάρης - παιδοψυχίατρος,  Άννα Πλέσσα  - σχολική ψυχολόγος

Πρότυπο επιστημονικό κέντρο «Μονορόδι» - www.monorodi.gr

 Ημερ/νία δημοσίευσης: 2 Νοεμβρίου 2010