Ένα όμορφο έθιμο που παραμένει ζωντανό στις μέρες μας τη γιορτινή περίοδο των Χριστουγέννων είναι τα κάλαντα. Πρωταγωνιστές του είναι τα παιδιά, που με τις παιδικές φωνές τους τραγουδούν από πόρτα σε πόρτα για να καλωσορίσουν τη γιορτή που έρχεται.

Τα κάλαντα είναι στην ουσία τραγούδια που περιγράφουν τη γιορτή της επόμενης μέρας και μοιράζουν ευχές. Παλαιότερα, η κάθε περιοχή, στην Ελλάδα, τον Πόντο και τη Μικρασία, είχε τα δικά της κάλαντα. Οι νοικοκύρηδες έδιναν στα παιδιά κεράσματα, ανάλογα με τα αγαθά της κάθε περιοχής.

Σήμερα, τα πράγματα έχουν απλοποιηθεί αρκετά, αλλά πολλά παιδιά κατακλύζουν τους δρόμους τις παραμονές κρατώντας το τριγωνάκι τους και χτυπούν τις πόρτες, λένε τα κάλαντα και οι νοικοκύρηδες ανταποδίδουν με ευχές και χρήματα.

Παραμονή Χριστουγέννων, λοιπόν, τα παιδιά ξεκινούν να αναγγέλλουν τη Γέννηση του Χριστού. Τα πιο γνωστά κάλαντα που λέγονται μέχρι και σήμερα είναι:

Καλήν εσπέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας

Χριστού την θεία γέννησιν να πω στ’ αρχοντικό σας

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει

οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η Κτίσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων

ο Βασιλεύς των ουρανών και Ποιητής των όλων.

Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το δόξα εν υψίστοις

και τούτο άξιον εστί η των ποιμένων πίστις.

Παλιότερα τα κάλαντα που διαβάσατε τα έλεγαν κυρίως στις πόλεις, ενώ στα χωριά έλεγαν το παρακάτω:

Χριστούγεννα πρωτούγεννα

πρώτη γιορτή του χρόνου

για βγέτε δέτε μάθετε

όπου Χριστός γεννάται

γεννάται κι ανατρέφεται

με μέλι και με γάλα.

Το μέλι τρών’ οι άρχοντες

το γάλα οι αφεντάδες

και το μελισσοβότανο

το λούζονται οι κυράδες.

Κυρά ψήλη κυρά λιγνή

κυρά γαϊτανοφρύδα!

Κυρά μ’ όταν στολίζεσαι

και πας στην εκκλησιά σου,

βάζεις τον ήλιο πρόσωπο

και το φεγγάρι αγκάλη

και τον καθάριο αυγερινό

τον βάζεις δαχτυλίδι.

Εμείς εδώ δεν ήρθαμε

να φάμε και να πιούμε

παρά σας αγαπούσαμε

κι ήρθαμε να σας δούμε.

Δώστε μας και τον κόκορα,

δώστε μας και την κότα·

δώστε μας και πέντε εξ αυγά

να πάμε σ άλλη πόρτα.

Εδώ που τραγουδήσαμε

πέτρα να μην ραΐσει

κι ο νοικοκύρης του σπιτιού

πολλούς χρόνους να ζήσει!

Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν τα Ποντιακά Κάλαντα, που εξιστορούν τη ζωή του Χριστού, μέχρι τα Πάθη και τη Σταύρωση:

Χριστός γεννέθεν χαρά σον κόσμον

Χα καλήν ωράν καλήν ημέραν

Χα καλόν παιδίν οψέ εγεννέθεν.

Οψέ εγεννέθεν ουρανοστάθεν

τον εγέννεσεν η Παναγία

τον ανέστεσεν Αϊ Παρθένος.

Εκαβάλκεψεν χρυσόν πουλάρι

εκατήβεν σο σταυροδρόμι

σταυροδρόμι και μυροδρόμι.

Ερπαξάν ατόν χίλοι Εβραίοι

χιλ Εβραίοι και μυρ Εβραίοι.

Ας α τέρμητα και ας ην καρδίαν

αίμαν έσταξεν χολή κι εφάνθεν

αίμαν έσταξεν και μύρος έτον

μύρος έτον και μυρωδία.

Εμυρίστενατο ο κόσμος όλον

για μυρίστετο και συ αφέντα

συ αφέντα καλέμ αφέντα.

Έρθαν τη Χριστού τα παλικάρε

και θυμίζνε τον νοικοκύρην

νοικοκύρην και βασιλέαν.

Τέλος, τα Βυζαντινά Κάλαντα είναι στην ουσία ένα ποίημα που ξεκινάει από τα 24 γράμματα της αλφαβήτου:

Άναρχος Θεός καταβέβηκεν και εν τη Παρθένω κατώκησεν
Βασιλεύς των όλων και Κύριος, ήλθε τον Αδάμ αναπλάσασθαι
Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρεσθε, τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε
Δέξαι Βηθλεεμ τον Δεσπότην σου, Βασιλέα πάντω και Κύριον
Εξ ανατολών Μάγοι έρχονται, δώρα προσκομίζοντες άξια
Ζητούν προσκυνήσαι τον Κύριον, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον
Ήνεγγεν αστήρν μάγους οδηγών, ένδον του σπηλαίου εκόμισεν
Θεός, βασιλεύς προαιώνιος, τίκτεται εκ κόρης Θεόπαιδος
Ιδών ο Ηρώδης ως έμαθεν, όλω εξεπλάγη ο δείλαιος
Κράζει και βοά προς τους ιερείς, τους δοξολογούντας τον Κύριον
Λέγετε σοφοί και διδάκαλοι άρα που γεννάται ο Κύριος;
Μέγα και φρικτόν το τεράστιον, ο εν ουρανοίς επεδήμησεν
Νύκτα Ιωσήφ ρήμα ήκουσε, άγγελος Κυρίου ελάλησεν
Ξένον και παράδοξον άκουσμα και η συγκατάβασις άρρητος
Ο μακροθυμήσας και εύσπλαχνος, πάντων υπομένει τα πταίσματα
Πάλιν ουρανοί ανεώχθησαν άγγλοι αυτού ανυμνήτωσαν
Ρήτορες ελθόντες προσέπεσον βασιλέα μέγαν και ένδοξον
Σήμερον η κτίσις αγάλλεται και πανηγυρίζει κι ευφραίνεται
Τάξεις των αγγέλων εξέστησαν επί το παράδοξον θέαμα
Ύμνους και δεήσεις ανέμελπον των πάντων δεσπότην και άνακτα
Φως εν τω σπηλαίω ανέτειλε και τοις εν τω σκότει επέλαμψε
Χαίρουσα η φύσις αγάλλεται και πανηγυρίζει κι ευφραίνεται
Ψάλλοντες Χριστόν, τον Θεόν ημών, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον
Ω Παρθενομήτορ και Δέσποινα, σώζε του εις Σε καταφεύγοντας

Χρόνια πολλά!

Ημερ/νία δημοσίευσης: 1 Δεκεμβρίου 2010