Μαθησιακές δυσκολίες - ποιά παιδιά αφορά;
Ο όρος «μαθησιακές δυσκολίες» είναι αρκετά γενικός και συχνά προβληματίζει τους γονείς, ιδιαίτερα όταν τα παιδιά τους δυσκολεύονται στο σχολείο ή στο διάβασμα. Τι ακριβώς σημαίνει και πώς θα καταλάβουν εάν αφορά το παιδί τους;
Τι σημαίνει ο όρος «μαθησιακές δυσκολίες;»
Ο όρος «ειδικές μαθησιακές δυσκολίες» δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για κάθε παιδί με χαμηλές σχολικές επιδόσεις. Αφορά παιδιά που δεν μπορούν, όχι παιδιά που δεν θέλουν. Παιδιά που προσπαθούν και δεν τα καταφέρνουν καλά, όχι παιδιά που δεν είναι οργανωμένα στη μελέτη. Παιδιά που το πάλεψαν προτού εγκαταλείψουν την προσπάθεια.
Κριτήριο δεν είναι οι χαμηλοί βαθμοί του παιδιού, αλλά το τι δυνατότητες έχει. Μαθησιακές δυσκολίες έχουν τα παιδιά που υπολείπονται σημαντικά σε κάποιες σχολικές ικανότητες: παιδιά που στην ανάγνωση ή στη γραπτή έκφραση είναι σημαντικά πίσω από αυτό που θεωρείται αναμενόμενο για την ηλικία τους. Ή παιδιά που δεν κατακτούν μαθηματικές έννοιες, ή υστερούν στην αντίληψη ή στην επεξεργασία διαφόρων δεδομένων. Όχι επειδή είναι καλομαθημένα ή κακομαθημένα, όχι επειδή δεν θέλουν να αναλάβουν τις ευθύνες τους, όχι επειδή δεν τους δόθηκαν ευκαιρίες και βοήθεια, αλλά διότι έχουν κάποια αντικειμενική αδυναμία από μόνα τους. Αδυναμία που ξεπερνά την καλή τους θέληση για προσπάθεια. Που ξεπερνά και τις προσπάθειες των ενηλίκων να τα βοηθήσουν.
Πρωτογενείς και δευτερογενείς μαθησιακές δυσκολίες
Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι πρωτογενείς ή δευτερογενείς. Οι πρωτογενείς οφείλονται σε μηχανισμούς που εμποδίζουν άμεσα το παιδί να ανταπεξέλθει στο μαθητικό του ρόλο γιατί θίγουν βασικές σχολικές δεξιότητες. Μπορεί να είναι γενικές, δηλαδή να ρίχνουν πολύ την επίδοση σε όλα τα μαθήματα. Συνηθέστερες είναι όμως οι ειδικές, δηλαδή η διαταραχή των δεξιοτήτων γραπτού λόγου (δυσλεξία) ή των μαθηματικών ικανοτήτων (συχνά αποκαλείται δυσαριθμησία). Να σημειώσουμε ότι το ελληνικό κοινό συγχέει τον όρο ‘δυσλεξία' με προβλήματα λεκτικής έκφρασης και ομιλίας, αλλά ο όρος αυτός αφορά αποκλειστικά σε δυσκολίες με τον γραπτό λόγο και όχι τον προφορικό.
Οι δευτερογενείς μαθησιακές δυσκολίες του παιδιού αποτελούν συνέπεια άλλου τύπου δυσκολιών, όπως η απροσεξία και η υπερκινητικότητα, ο κινητικός συντονισμός, το υπερβάλλον άγχος, η κατάθλιψη. Τέλος, υπάρχει η μεγάλη ομάδα των παιδιών με χαμηλές επιδόσεις (όχι μαθησιακές δυσκολίες!) λόγω ελλιπούς υπευθυνοποίησης και άλλων ελλείψεων στη διαπαιδαγώγηση.
Περιπτώσεις εξαιρέσεων
Μερικά παιδιά με μαθησιακή δυσκολία είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένα σε διάφορες πλευρές της νόησής τους, ώστε είναι δυνατόν να έχουν συνολικά υψηλές επιδόσεις και βαθμούς! Προτιμούμε επομένως να μη χρησιμοποιούμε αυτόν τον όρο για τέτοιους καλούς μαθητές, ακριβώς διότι έχουν βρει τρόπο να ξεπερνούν τις δυσκολίες τους. Όταν δηλαδή η μαθησιακή δυσκολία, χάρη σε διάφορους μηχανισμούς και τεχνικές αντιστάθμισης, δεν έχει απτές επιπτώσεις, τότε παύουμε να την διαγιγνώσκουμε.
Πόσα παιδιά αντιμετωπίζουν πράγματι μαθησιακές δυσκολίες;
Τα περισσότερα παιδιά που εξετάζονται από ειδικούς, όταν οι γονείς αποφασίζουν να διερευνήσουν τις αιτίες για τους «κακούς βαθμούς» ή για την άρνηση των παιδιών να μελετήσουν καλά τα μαθήματά τους, δεν έχουν μαθησιακές δυσκολίες. Ωστόσο, ένα 7% των μαθητών μπορεί να παρουσιάζει δυσλεξία (δηλαδή διαταραχή του γραπτού λόγου), ένα 4% έχει σημαντική δυσκολία στα μαθηματικά, ένα 5% τουλάχιστον παρουσιάζει γλωσσικές αδυναμίες (προφορική έκφραση, αλλά και κατανόηση), ένα παρόμοιο ποσοστό παρουσιάζει αξιόλογα προβλήματα συγκέντρωσης, ένα άγνωστο ποσοστό παιδιών έχει διαταραχή συντονισμού, ένα 2-3% παρουσιάζουν χαμηλές γενικές νοητικές ικανότητες (άρα και μαθησιακές) κ.ο.κ. Τα ποσοστά αυτά κυμαίνονται ελαφρώς από χώρα σε χώρα και από μελέτη σε μελέτη. Πάντως, βλέποντας τις πάσης φύσεως μαθησιακές δυσκολίες συνολικά, είναι βέβαιο ότι τουλάχιστον 12% των μαθητών αντιμετωπίζει ένα τέτοιο πρόβλημα. Και μαζί με τους μαθητές - οι δάσκαλοι και οι γονείς.
Αντιμετώπιση
Δουλειά των ειδικών (εκπαιδευτικών ψυχολόγων και παιδοψυχιάτρων, ειδικών παιδαγωγών και λογοπεδικών, εργοθεραπευτών και παιδιάτρων) είναι να συνεργαστούν μεταξύ τους, με το παιδί και την οικογένεια, καθώς και με τους δασκάλους, για να διαπιστώσουν αν υπάρχουν αντικειμενικά αίτια για τις δυσκολίες του παιδιού και ποια είναι αυτά. Δηλαδή, να εξακριβώσουν με ποιον τρόπο δυσκολεύεται το παιδί και να χρησιμοποιήσουν μηχανισμούς που θα το διευκολύνουν να αντισταθμίσει τη δυσκολία του.
Αιτίες
Οι αιτίες των μαθησιακών δυσκολιών είναι συνήθως μακροπρόθεσμες και όχι περαστικές. Επίσης, έχουν κάποιο γονιδιακό συντελεστή, πράγμα που σημαίνει ότι στην ευρύτερη οικογένεια συνήθως υπάρχουν και άλλα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες. Για αυτούς τους λόγους είναι πιο σωστό να μιλάμε για πρόληψη των επιπτώσεων παρά για θεραπεία των μαθησιακών δυσκολιών, με την κλασική έννοια της αποθεραπείας.
Υπάρχει πρόληψη;
Πρόληψη σημαίνει κατ' αρχήν να είμαστε σε θέση να υποπτευθούμε όσο νωρίτερα γίνεται μια μαθησιακή δυσκολία, ώστε να μην επιτρέψουμε να χαθεί πολύς χρόνος όπου θα συσσωρευτούν δυσεπίλυτα σχολικά προβλήματα. Άλλωστε οι αποτυχίες του παιδιού γεννούν σε δεύτερο χρόνο μια επιπλέον δυσκολία: αποκτά κακή σχέση με τη μάθηση, δεν την θέλει, την αποφεύγει. Το πρώτο βήμα προς την πρόληψη είναι η καλύτερη πληροφόρηση των γονέων και των δασκάλων.
Οι μαθησιακές δυσκολίες δεν αφορούν μόνο το σχολείο
Δυστυχώς υπάρχει και η προσέγγιση ότι οι μαθησιακές δυσκολίες είναι καθαρά παιδαγωγικό πρόβλημα. Γίνεται δηλαδή λόγος κυρίως για τις Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες του παιδιού ή εφήβου. Η αλήθεια όμως είναι πιο περίπλοκη: τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έχουν έντονα προβλήματα αυτο-εικόνας, και αυτό επηρεάζει βαθιά τόσο τη συμπεριφορά τους όσο και τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Αυτό είναι αναμενόμενο, καθώς στο σχολείο και στη μελέτη το παιδί περνά τη μισή του καθημερινότητα! Και εκεί βλέπει ότι σε πολλά πράγματα δεν τα καταφέρνει, δεν έχει επιτυχίες, δεν μπορεί να αποδείξει την αξία του. Είναι φυσικό είτε να αναζητήσει άλλους τρόπους, όχι πάντοτε αποδεκτούς, για να αποδείξει κάτι, είτε να «μαζευτεί» και να χάσει το διεκδικητικό ή ανταγωνιστικό στοιχείο του χαρακτήρα. Εμφανίζονται πολύ συχνά θέματα υγιούς κοινωνικοποίησης.
Οι μαθησιακές δυσκολίες δηλαδή έχουν σοβαρές μακροπρόθεσμες συνέπειες στο ψυχολογικό επίπεδο και είναι απολύτως βάσιμο να τις θεωρούμε όχι απλώς ή κυρίως σαν ένα εκπαιδευτικό πρόβλημα, αλλά σαν αναπτυξιακή διαταραχή με σαφείς ψυχολογικές επιπτώσεις. Πράγμα που αναδεικνύει και πάλι τη μεγάλη σημασία της πρόληψης και της πρώιμης παρέμβασης.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τους: Ιγνάτιο Καφαντάρη - παιδοψυχίατρο, Άννα Πλέσσα - σχολική ψυχολόγο
Πρότυπο επιστημονικό κέντρο «Μονορόδι» - www.monorodi.gr
Ημερ/νία δημοσίευσης: 26 Οκτωβρίου 2010
< Προηγούμενο | Επόμενο > |
---|
Διαβάστε επίσης...